นิกายเถรวาท

นิกายมหายาน

๑.ถือเรื่องอริยสัจเป็นสำคัญ
๒.ถือคุณภาพของศาสนิกชนเป็นสำคัญ







๓.มีพระพุทธเจ้าองค์เดียว คือ พระสมณโคดม หรือพระศากยมุนี 





๔.มีความพ้นจากกิเลส ชาติภพ เป็นอัตตัตถจริยาแล้วบำเพ็ญประโยชน์แก่ผู้อื่นเป็นโลกัตถจริยาเป็นความมุ่งหมายสำคัญ



๕.มีบารมี ๑๐ ประการ คือ ทาน ศีล เนกขัมมะ ปัญญา วิริยะ ขันติ สัจจะ อธิษฐาน เมตตา อุเบกขา อันให้ถึงความเป็นพระพุทธเจ้า

๖.ถือพระไตรปิฎกเถรวาท คือ พระธรรมวินัยยุติตามปฐมสังคายนา ไม่มีพระธรรมวินัยใหม่เพิ่มเต็ม


๗.รักษาวินัยเดิมเอาไว้


๘.ถือว่าพระอรหันต์เมื่อนิพพานแล้วไม่เกิดอีก


๙.ยอมรับแต่ธรรมกายและนิรมานกายบางส่วน นอกนั้นไม่ยอมรับ

๑.ถือเรื่องบารมีเป็นสำคัญ
๒.ถือปริมาณเป็นสำคัญก่อน แล้วจึงค่อยปรับปรุงคุณภาพในภายหลัง ดังนั้นจึงต้องลดหย่อนการปฏิบัติพระวินัยบางข้อลงเข้าหาบุคคล และเพิ่มเทวดา และพิธีกรรมสังคีตกรรมเพิ่งจูงใจคน ได้อธิบาบพุทธมติอย่างกว้างขวางเกินประมาณเพื่อการเผยแผ่จนทำให้พระพุทธพจน์ ซึ่งเป็นสัจนิยมกลายเป็นปรัชญาและตรรกวิทยาไป

๓.มีพระพุทธเจ้าหลายองค์ องค์เดิมคือ อาทิพุทธ(กายสีน้ำเงิน) เมื่อท่านบำเพ็ญฌานก็เกิดพระฌานิพุทธอีกมาก เป็นต้นว่า พระไวโรจนพุทธะ อักโขภัยพุทธะ รัตนสมภพพุทธะ ไภสัชชคุรุ โอฆสิทธิ และอมิตาภา เฉพาะองค์นี้ที่มาในร่างคนเป็น (มานุษีพุทธะ)คือ พระศากยมุนี

๔.มีความเป็นพระโพธิสัตว์ หรือพุทธภูมิ เพื่อบำเพ็ญโลกัตถจริยาได้เต็มที่ เป็นความมุ่งหมายและมีพระโพธิสัตว์หลายองค์ เช่น พระอวโลกิเตศวร มัญชุสี วัชรปาณี กษิติครรภ สมันตภัทร อริยเมตไตรย เป็นต้น

๕.มีบารมี ๖ ประการ คือ ทาน ศีล วินัย ขันติ ฌาน ปัญญา อันให้ถึงความสำเร็จเป็นพระโพธิสัตว์และเป็นปฏิปทาของพระโพธิสัตว์

๖.ถือพระธรรมวินัยเก่า และมีพระสูตรใหม่เพิ่ใมเติม เช่น สุขาวดีวยูหสูตร ลังกาวตาร สัทธรรมปุณฑริกสูตร ปรัชญาปารมิตาสูตร เป็นต้น

๗.ปรับปรุงพระธรรมวินัยให้เข้ากับภาวะแวดล้อม

๘.ถือว่าพระอรหันต์เมื่อปรินิพพานแล้วย่อมกลับมาเกิดใหม่ สำเร็จเป็นพระพุทธเจ้าอีก

๙.ถือว่าพระพุทธเจ้ามีกาย ๓ คือ ธรรมกาย ได้แก่ กายธรรม สัมโภคกาย หรือกายจำลอง หรือกายอวตารของพระพุทธเจ้า แบบนารายอวตาร คือ ที่พระพุทธเจ้าเป็นพระกัสสปสัมพุทธะบ้าง เป็นพระศากยมุนีบ้าง เป็นพระกกุสันธะบ้าง เป็นต้น นั้นล้วนเป็นสัมโภคกายของพระพุทธเจ้าองค์เดิม (อาทิพุทธะ) ทั้งนั้น และนิรมานกาย คือ กายที่ต้องอยู่ในสภาพของธรรมดาคือ ต้องแก่ เจ็บ และปรินิพพาน ซึ่งเป็นกายที่พระพุทธเจ้าสร้างขึ้นเพื่อสอนคนให้เห็นความจริงของชีวิต แต่สำหรับพระพุทธเจ้าองค์ที่แท้นั้นไม่ต้องอยู่ในสภาพเช่นนี้ แบบเดียวกับปรมาตมันของพราหมณ์